Οι ανοικτές διαδικασίες επιλογής στελεχών

Tweet

Βασικοί πυλώνες στην σωστή λειτουργία μίας δημοκρατίας είναι η αξιοκρατία, η διαφάνεια, η λογοδοσία και η συμμετοχή των πολιτών. Δυστυχώς, η χώρα μας πάσχει σοβαρά και στις τέσσερις αυτές παραμέτρους.

Η δημόσια και ανοιχτή προκήρυξη των θέσεων δημόσιας διοίκησης -ξεκινώντας από το επίπεδο του Γενικού Γραμματέα- αποτελεί μία ουσιαστική πρώτη κίνηση που εξυπηρετεί και τους τέσσερις αυτούς σκοπούς.

Σύμφωνα με τον νόμο, οι θέσεις αυτές πληρούνται μετά από κοινή απόφαση του Πρωθυπουργού με τον αρμόδιο Υπουργό. Η τελική απόφαση βέβαια, ανήκει στον ΠΘ. Και αυτό φυσικά γινόταν -και θα γίνει και τώρα.

Στην πράξη, έχουν δοκιμασθεί τρία μοντέλα, με διαφοροποιήσεις. Στο ένα (π.χ. κυβέρνηση Α. Παπανδρέου το 81), ο ΠΘ επέλεγε τους ΓΓ χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με τον Υπουργό. Στο άλλο, ο ΠΘ έδινε την ευχέρεια στον Υπουργό να επιλέξει τον ΓΓ χωρίς καμμιά ουσιαστική συμμετοχή του ιδίου ή του γραφείου του. Και οι δύο αυτές προσεγγίσεις είχαν αδυναμίες - ενίοτε μεγάλες, όπως έδειξε η εμπειρία. Κοινό μειονέκτημα ήταν ότι η επιλογή γινόταν επί τη βάσει του (αναγκαστικά μικρού) κύκλου συνεργατών του Υπουργού, ή του ΠΘ.

Αυτό δεν σήμαινε απαραίτητα ότι μία επιλογή γινόταν αναξιοκρατικά (αν και είναι βέβαιο ότι κάτι τέτοιο έχει συμβεί ουκ ολίγες φορές).

Η διαδικασία με την δημόσια πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος επιχειρεί κατ’ αρχήν να επιτρέψει σε κάθε πολίτη που επιθυμεί και μπορεί να προσφέρει, να έχει την δυνατότητα να το κάνει. Χωρίς να απαιτείται η διαμεσολάβηση κανενός κομματικού μεσάζοντα, είτε πιστοποίηση κομματικής ταυτότητας, είτε ανάπτυξη εξαρτησιακής υποχρέωσης. Αυτό κινητοποιεί τους πολίτες της χώρας και δημιουργεί τις συνθήκες να αξιοποιηθούν όλοι οι αξιόλογοι και αξιόμαχοι πολίτες.

Επιπλέον, η διαδικασία εισάγει αξιοκρατικές πρακτικές. Με το παλαιό καθεστώς, είτε ο ΠΘ είτε ο Υπουργός μπορούσε να διορίσει κάποιον χωρίς καμμία αιτιολόγηση, χωρίς κάν να παρουσιάσει το βιογραφικό του. Πλέον, η επιλογή γίνεται περισσότερο ουσιαστική. Υποβάλλονται και συγκρίνονται αναλυτικά βιογραφικά. Και η αξιοκρατία διασφαλίζει την ποιότητα.

Βεβαίως, την εισήγηση την κάνει ο Υπουργός και αποφασίζει ο ΠΘ.  Και αυτό προκύπτει όπως προανέφερα από τον νόμο. Πρέπει όμως να διαχωρίσουμε το θέμα της ποιότητας των επιμέρους επιλογών από την αξιολόγηση της διαδικασίας αυτής καθ’ εαυτής.

Μια άλλη σημαντική πτυχή της καινοτομίας  αποτελεί η δέσμευση για την δημοσίευση των βιογραφικών στοιχείων όλων όσων επιλεγούν. Η κυβέρνηση δηλαδή, ενώ δεν έχει την τυπική υποχρέωση, θα ενημερώσει το σύνολο των πολιτών για τα προσόντα των στελεχών που τελικώς θα επιλεγούν. Αυτό κάνει την κυβέρνηση άμεσα υπόλογη για τις επιλογές της (άραγε είχαν ποτέ άλλοτε οι πολίτες την δυνατότητα να κρίνουν την ποιότητα των γενικών γραμματέων, έστω και μετά την λήξη της θητείας τους; Ήξερε καν ο πολίτης περισσότερα για τους Γενικούς Γραμματείς από το όνομά τους;). Και βέβαια την υποχρεώνει να κάνει μια σοβαρή δουλειά στην διαδικασία επιλογής, αφού θα κριθεί άμεσα επ' αυτής.

Στόχος πρέπει να είναι η δημόσια διοίκηση να στελεχώνεται με αξιόλογα μέλη της κοινωνίας που μπορούν να συνεισφέρουν στις κυβερνητικές πολιτικές.

Επι μέρους ζητήματα που έχουν τεθεί και κάποιες απαντήσεις σε αυτά:

-Οι θέσεις Γενικών Γραμματέων είναι πολιτικές, δεν μπορεί οι διορισμοί να γίνονται με προκήρυξη

Αναμφίβολα οι θέσεις είναι πολιτικές. Οι Γενικοί Γραμματείς καλούνται να υλοποιήσουν το πρόγραμμα της κυβέρνησης και να συνεργαστούν με τους υπουργούς τους. Αυτό όμως δεν είναι ασυμβίβαστο με την ανοικτή διαδικασία. Η συμβατότητα των πολιτικών προθέσεων ενός υποψηφίου με την πολιτική στρατηγικής του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης, αποτελεί ένα από τα βασικά κριτήρια αξιολόγησης.

Η προϋπόθεση αυτή δεν είναι αναξιοκρατική - είναι μάλλον αυτονόητη. Με το να γίνεται ανοιχτά όμως η διαδικασία, διασφαλίζεται ότι η δεξαμενή υποψηφιοτήτων δεν θα είναι μόνο οι άμεσα γνωστοί ενός Υπουργού, ή κομματικά στελέχη με προσβάσεις, αλλά μπορεί να περιλαμβάνει και πολίτες οι οποίοι, αν και πολιτικά ανένταχτοι ή αδικτύωτοι, έχουν και τις ικανότητες να προσφέρουν, και μοιράζονται τις πολιτικές επιδιώξεις του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης.

-Δεν είναι σωστό να αποκλείονται τα κομματικά στελέχη που έχουν δώσει αγώνες για να κερδηθούν οι εκλογές και που πιστεύουν στις αρχές του κόμματος. Είναι σαν να τιμωρείται η αφοσίωση αυτή.
Ποιός είπε ότι αποκλείονται τα κομματικά στελέχη; Είναι λάθος να πιστεύεται κάτι τέτοιο. Αντίθετα, θα έλεγα ότι με αυτή την διαδικασία είναι πολύ περισσότερα τα κομματικά στελέχη που θα έχουν την ευκαιρία και την δυνατότητα να διεκδικήσουν αυτές τις θέσεις. Μέχρι τώρα μόνο όσοι είχαν άμεση πρόσβαση στον Υπουργό (και δεν ήταν πολλοί), μπορούσαν. Επιπλέον  τώρα, η κομματική ταυτότητα δεν αποτελεί το μοναδικό "διαβατήριο".

-Η προκήρυξη δεν είναι παρά ένα επικοινωνιακό βεγγαλικό: Οι επιλογές θα γίνουν όπως πάντα
Η κατηγορία αυτή είναι μάλλον κακοπροαίρετη, και σε κάθε περίπτωση σε κάθε παρόμοια πρωτοποριακή κίνηση, πάντα μπορεί κανείς για να κάνει αντίλογο να μιλήσει για πυροτέχνημα (θυμίζω ότι όταν ο σημερινός πρωθυπουργός είχε προτείνει να εκλέγεται ο αρχηγός του κόμματος από την βάση, είχε τύχει παρόμοιας αντιμετώπισης -- σήμερα όμως θεωρούμε την διαδικασία αυτή αυτονόητη, και έρχονται και οι επικριτές της ακόμα να την υιοθετήσουν πανηγυρικά).

Δεν μπορεί κανείς να αποδείξει το αντίθετο παρά μόνο με την ποιότητα των επιλογών του. Πάντως, αν πράγματι είναι πυροτέχνημα, είναι εξαιρετικά καλά σχεδιασμένο για να φαίνεται αληθινό, όταν 30 μέρες μετά την ανάληψη της κυβέρνησης αρκετές θέσεις δεν έχουν πληρωθεί, και ταυτόχρονα πολλοί εμφανίζονται ενοχλημένοι.

-Σε πολλές περιπτώσεις, θα γίνουν λάθη. Ιδιαίτερα όταν ο όγκος των αιτήσεων είναι τόσο μεγάλος.
Ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν θα υπάρξουν κοινά λάθη, είναι πράγματι πιθανόν να μην επιλεγεί ο "καλύτερος" με αυστηρά "ακαδημαϊκούς" ή «τεχνοκρατικούς» όρους. Και αυτό δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται αρνητικά. Οι γενικοί γραμματείς είναι άμεσοι συνεργάτες των Υπουργών, και επομένως στην επιλογή τους λαμβάνονται υπ’ όψιν και κριτήρια όπως το με ποιόν μπορεί να συνεργαστεί καλύτερα ένας Υπουργός. Το βέβαιο είναι ότι με την διαδικασία αξιολόγησης, ακόμα και αν δεν επιλεγεί ο αυστηρά καλύτερος, τουλάχιστον η επιλογή θα πληροί κάποια κριτήρια αξιοκρατίας, αφού θα έχει καταφέρει να φτάσει στην short list. Επομένως, διατηρούμε ένα βασικό standard ποιότητας,
Ας μην ξεχνούμε ότι ο νόμος ορίζει ότι τελικά, είναι ο ΠΘ (με τον Υπουργό) εκείνος που αποφασίζει. Γιατί να μην βοηθηθούν, όμως, να κάνουν τις κατά το δυνατόν καλύτερες επιλογές?

-Οι θέσεις καθυστερούν να πληρωθούν σε μία κρίσιμη περίοδο για την χώρα, επομένως η διαδικασία είναι επιβλαβής
Κάθε πρωτότυπη διαδικασία θα πάρει κάποιον χρόνο. Και θα έχει και κάποιο κόστος. Το κόστος εν προκειμένω είναι μία περιορισμένη περίοδος κατά την οποία τα Υπουργεία θα πρέπει να λειτουργήσουν χωρίς γενικούς γραμματείς. Το κόστος αυτό είναι βραχυπρόθεσμο, και μάλιστα πολύ μικρότερο απ' όσο μπορεί (καλόπιστα) να θεωρεί κάποιος χωρίς κυβερνητική εμπειρία (από τις θητείες μου ως γενικός γραμματέας σε ένα δύσκολο Υπουργείο γνωρίζω ότι για ένα διάστημα τα καθήκοντα αυτά μπορούν να εκτελούνται από ένα έμπειρο στέλεχος της διοίκησης, χωρίς να δημιουργείται πρόβλημα στην λειτουργία του υπουργείου).
Τα οφέλη όμως θα είναι τεράστια. Κατ' αρχήν, μεσοπρόθεσμα: η στελέχωση των θέσεων πολιτικής ευθύνης της κυβέρνησης θα είναι εκ των πραγμάτων -κατά μέσον όρο- καλύτερης ποιότητας από το αν απλώς κάθε Υπουργός διάλεγε κάποιον από την δική του εξαιρετικά περιορισμένη δεξαμενή συνεργατών. Μακροπρόθεσμα, η αλλαγή αυτή σηματοδοτεί μία ρηξικέλευθη αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας του κράτους: αν καθιερωθεί, θα βελτιώσει αισθητά την δημόσια διοίκηση της χώρας σε βάθος χρόνου.
Σε τελική ανάλυση, ας δώσω ένα αντιπαράδειγμα. Η προηγούμενη κυβέρνηση στην πρώτη της θητεία, χρειάστηκε δύο μήνες για να πληρώσει τις θέσεις ΓΓ και ΕΓ. Όχι με ανοιχτή διαδικασία και αξιολόγηση χιλιάδων βιογραφικών, αλλά με παρασκηνιακές συνεννοήσεις. Διαμαρτυρήθηκε κανείς τότε για παράλυση του κράτους? Και πού κατέληξε τελικά η απελθούσα κυβέρνηση? Στην επιλογή, πχ. του ΓΓ πολιτισμού και μάλιστα απ’ ευθείας από τον ΠΘ (αφού στην συγκεκριμένη περίπτωση ήταν και Υπουργός).

Κάθε τομή πάντα προκαλεί αναταράξεις στην αρχή της εφαρμογής της. Η πιό ασφαλής μέθοδος για να μην διαταραχθεί τίποτα είναι η πλήρης ακινησία.

-Τα βιογραφικά είναι υπερβολικά πολλά, και δεν θα γίνει σωστή δουλειά αξιολόγησης
Πράγματι, η ανταπόκριση του κόσμου ήταν πέρα από κάθε προσδοκία. Ακόμα και στην short list έχουμε πολλά ονόματα. Είναι βέβαιο ότι θα γίνουν λάθη και ότι η διαδικασία θα έχει ατέλειες. Όμως, εμμένω στο ότι στο τέλος οι επιλογές που θα γίνουν αναγκαστικά θα είναι καλύτερες από εκείνες που θα γίνονταν από ένα περιορισμένο δείγμα ανθρώπων.

Υπάρχει, όμως, και η εξαιρετικά θετική πλευρά: τα βιογραφικά όσων δεν επιλεγούν δεν πετάγονται στον κάλαθο τον αχρήστων. Με την διαδικασία αυτή, αναδείχθηκε ένας τεράστιος αριθμός συμπολιτών μας με εξαιρετικά προσόντα που έχουν την διάθεση και τις ικανότητες να προσφέρουν. Και οι πολίτες αυτοί θα "χάνονταν" αν η διαδικασία αυτή δεν γινόταν. Τώρα όμως μπορούν να αποτελέσουν μια πηγή αρίστων για την στελέχωση της ευρύτερης δημόσιας διοίκησης και να αξιοποιηθούν μελλοντικά.

Στην Ελλάδα, είχαμε το πρόβλημα παραδοσιακά ότι ο πολίτης που θέλει να προσφέρει αλλά δεν είναι κομματικό στέλεχος –και μάλιστα προσκείμενο σε κάποιο «κορυφαίο στέλεχος» κατά την έκφραση των ΜΜΕ, ΑΠΛΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ. Εκτός και αν το κάνει εθελοντικά, αλλά ο εθελοντισμός δυστυχώς δεν έχει ακόμα στην χώρα μας την ανάπτυξη που έχει αλλού. Πλέον όμως, η διαδικασία αυτή προσφέρει μία πύλη στους πολίτες που θέλουν να συνεισφέρουν να το κάνουν εν δυνάμει από θέσεις πραγματικής επιρροής.

Ας μην ξεχνάμε ότι η αποξένωση του πολίτη από την δυνατότητα προσφοράς, είναι από τις βασικές αιτίες κρίσης του πολιτικού μας συστήματος.

Τέλος, για να το πάμε ανάποδα: με εξαίρεση όποια καθυστέρηση στην πλήρωση των θέσεων (άν πράγματι υπάρχει με βάση το παρελθόν), πιστεύει κανείς ότι η παλαιά διαδικασία ήταν καλύτερη από την καινούργια?

ΥΓ. Υπάρχει και μια άλλη (τεχνική) διάσταση που έχει αγνοηθεί. Για πρώτη φορά στην δημόσια διοίκηση η υποβολή ενός βιογραφικού γίνεται με ηλεκτρονικό τρόπο που επιτρέπει την ηλεκτρονική επεξεργασία των στοιχείων. Ακόμα, και το ΑΣΕΠ με εμπειρία χρόνων, εξακολουθεί και παραλαμβάνει την χαρτούρα σε φακέλλους, ταχυδρομικά ή αυτοπροσώπως. Ατέλειωτες χαμένες ανθρωποώρες, χρήματα για ταχυδρομικά, αποθηκευτικοί χώροι, ταξινόμηση και (όπως έγραψα και σε άλλη ανάρτησή μου), αναστεναγμοί από τον Αμαζόνιο.