Ευτυχισμένο το νέο έτος 1984! (Orwell, Ρουσόπουλος και doublethink)

Tweet

Οι περισσότερες αναφορές στον Orwell γίνονται σε σχέση με τον “μεγάλο αδελφό”, τον ασφυκτικό έλεγχο δηλαδή της ιδιωτικής ζωής των πολιτών από το κράτος. Λίγοι αναφέρονται σε μια άλλη πρακτική του κράτους που περιγράφεται στο “1984” του Orwell με τον όρο doublethink (δεν γνωρίζω την ελληνική λέξη που χρησιμοποιήθηκε για το doublethink στην μετάφραση του 1984 αλλά εμένα θα μου άρεσε το πεποίφαση=πεποί[θηση]+[αντί]φαση).

Τί ακριβώς είναι το doublethink? Είναι το πρεσβεύειν δύο αντιφατικών ιδεών ταυτοχρόνως. Είναι η διαστρέβλωση της γλώσσας και η μεθοδευμένη αυτο-εξαπάτηση (self-deception) που προωθείται στους πολίτες.

Το εντυπωσιακό είναι ότι η μέθοδος αυτή αποτυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Orwell 60 χρόνια πριν στο βιβλίο του "1984". Τα παραδείγματα που χρησιμοποίησε ήταν σλόγκαν του τύπου: «Ο πόλεμος είναι ειρήνη», «η ελευθερία είναι σκλαβιά», και «η άγνοια είναι ισχύς».

Το έτος 1984 που περιγράφει ο Όργουελ βρίσκει τον κόσμο χωρισμένο σε μεγάλες υπερδυνάμεις που βρίσκονται σε συνεχή πόλεμο. Επικρατεί ένα καθεστώς ανελευθερίας και άγνοιας, το οποίο επιβάλλεται και συντηρείται από «το κόμμα». Παρ’ ότι τα παραπάνω σλόγκαν δεν έχουν λογική, εκφράζουν το κόμμα και χρησιμοποιούνται από αυτό για την χειραγώγηση των πολιτών μέσω μίας πλύσης εγκεφάλου: με την συνεχή επανάληψη των σλόγκαν αυτών η αληθινή έννοια των λέξεων και των φράσεων που δομούν χάνεται και τα σλόγκαν γίνονται αξιώματα. Αν οποιοσδήποτε (όπως ο βασικός χαρακτήρας του βιβλίου, Winston), αρχίσει γίνεται επικίνδυνα έξυπνος, τότε «απομακρύνεται».

Τον όρο –αλλά και τις σύγχρονες πρακτικές εφαρμογές του-, μου ξανάφερε στο μυαλό ένα σχόλιο της Ελένης Βλάχου (με υπογραφή Ε) στην Καθημερινή της 23/12/1983, εν όψει του νέου έτους 1984 που αναφερόταν στο ομώνυμο βιβλίο του Orwell. Το άρθρο συνέδεε την πρακτική αυτή με το, σχετικά αθώο, «οι βάσεις φεύγουν» του Α. Παπανδρέου. Που να ήξερε τότε η Ε. ότι 25 χρόνια μετά το κόμμα στο οποίο ανήκε, θα είχε καταστήσει δόγμα την μέθοδο αυτή.

Ως doublethink μπορούν να χαρακτηριστούν πολλές επικοινωνιακές τακτικές διαφορετικών κυβερνήσεων ανά τον κόσμο. Είναι η προσπάθεια παραπλάνησης της κοινής γνώμης με την παρουσίαση μιας αρνητικής ενέργειας με θετικό τρόπο, ή το αντίστροφο. Την τακτική αυτή εφάρμοσε με επιτυχία ο Karl Rove στις ΗΠΑ και έχει αναλυθεί εξαιρετικά εύστοχα από τον καθηγητή του Berkeley George Lakoff, (π.χ. στο βιβλίο του Don’t Think of an Elephant).

Δεν είναι όμως ανάγκη η μέθοδος του doublethink να χρησιμοποιεί μόνον φράσεις που να περιέχουν εσωτερικές αντιφάσεις για να πετύχει τον στόχο της. Μπορεί απλώς να αντιφάσκει καταφανώς με την αληθινή των πραγμάτων κατάσταση. Η δύναμή της συνίσταται τότε ακριβώς στο ότι η επανάληψη αυτών των αντιφατικών με την πραγματικότητα σλόγκαν προκαλεί σιγά-σιγά το ξεθώριασμα της αντίφασης του περιεχομένου τους με την πραγματικότητα, και τα χαράσσει στο υποσυνείδητό μας ως θέσφατα, ως ακλόνητες αλήθειες. Δεν υπόκεινται πλέον σε αξιολογική κρίση σε σχέση με την πραγματικότητα και γίνονται αβίαστα αποδεκτά.

Δυστυχώς, οι κυβερνήσεις της ΝΔ αποτελούν πλούσια πηγή εξαιρετικά επιτυχών παραδειγμάτων εφαρμογής της έννοιας του doublethink:

-Μηδενική ανοχή στην διαφθορά. (Ο Winston θα σκεφτόταν υποκλοπές, ομόλογα, κουμπάρους και Ζαχόπουλο).

-Επανίδρυση του κράτους. (Στην πραγματικότητα, πλήρης έλεγχος του κράτους και αποθέωση των πελατειακών σχέσεων με τους πολίτες).

-Ανεξάρτητη Δικαιοσύνη/Αφήνουμε την δικαιοσύνη να επιτελέσει απερίσπαστα το έργο της. (-Ο Υπουργός δικαιοσύνης επισκέπτεται τον Κορυδαλλό μέσα στις γιορτές ( 2 Ιανουαρίου), όπου κρατείται ή «επάρατη 35χρονη», με δικαιολογία ότι ήθελε να κάνει αυτοψία για τις συνθήκες κράτησης και τον συνωστισμό. -Υποθέσεις πολιτικού περιεχομένου ανατίθενται επιλεκτικά σε 2-3 εισαγγελείς και η διερεύνηση τους επιταχύνεται η επιβραδύνεται ανάλογα με τον σχεδιασμό της κυβέρνησης. –Το ίδιο ισχύει για το παραδικαστικό κύκλωμα, την παράδοση του DVD στον λάθος εισαγγελέα κλπ).

-Προχωρούμε αποφασιστικά στις μεταρρυθμίσεις. (Στην πραγματικότητα, δεν κάνουμε τίποτα).

-Αποκαλύπτουμε και δεν συγκαλύπτουμε (πόρισμα Ζορμπά, Ανδριανός-DVD)

-Αξιοκρατία στο δημόσιο. (500 χιλ. ευρώ το 2004 για εποχικούς, 60 εκ. ευρώ το 2007. 20 χιλ. υποψήφιοι για 148 θέσεις στο ΥΠΠΟ με πληρωμή παραβόλου και με προαποφασισμένη λίστα επιτυχόντων).

-Σεμνά και ταπεινά: (Μαγγίνας, κουμπάροι, μανικετόκουμπα, χαρτοπαιξία κλπ).

Η επιτυχία της κυβέρνησης βρίσκεται στο ότι έχει κάνει τις παραπάνω φράσεις εύκολα αναγνωρίσιμες αλλά έχει καταφέρει να τις ταυτίσει με την ΝΔ. Ανεξάρτητα από το πόσο οι πολίτες πιστεύουν ή όχι σους ισχυρισμούς της, οι έννοιες αυτές κυριαρχούν στην πολιτική σκηνή.

Είναι σαφές ότι η μέθοδος του doublethink είναι ακόμη πιο αποτελεσματική όταν η πραγματικότητα φθάνει στην αντίληψη του πολίτη φιλτραρισμένη από τα μέσα ενημέρωσης.

Η υπόθεση Ζαχοπούλου, λοιπόν, δεν έχει πολιτικό ενδιαφέρον μόνο επί της ουσίας της, αλλά και ως μία σπάνια περίπτωση ακτινογραφίας όλης της doublethink επικοινωνιακής τακτικής της κυβέρνησης, και του ρόλου των ΜΜΕ στην διαδικασία αυτή.