Η οικογενειοκρατία στα Ελληνικά Πανεπιστήμια

Tweet

Κείμενο που μου ζητήθηκε από τον Αγγελιοφόρο της Κυριακής (14/11/10)

 Το πρόβλημα της οικογενειοκρατίας έχει πολλές πλευρές  που πρέπει να τις δει κανείς νηφάλια και όχι με την διάθεση δημιουργίας εντυπώσεων. Κατ’ αρχήν υπάρχουν μερικές βασικές παραδοχές που είναι καλό να τις έχουμε υπ’ όψη μας:

Δεν είναι από μόνο του κολάσιμο να υπάρχει μία συγγενική σχέση, ακόμα και γονική, σε ένα πανεπιστήμιο. Το θέμα προς εξέταση είναι σε τι βαθμό η εκλογή και η σταδιοδρομία του επιστήμονα εξαρτάται και επηρεάζεται από αυτήν την ειδική συγγενική σχέση. Δηλαδή, στέκει επιστημονικά αυτός ο άνθρωπος ανεξάρτητα από την συγγενική του σχέση; Έχει κριθεί ποτέ σε "εξωτερικό" περιβάλλον; Τον έχουν εμπιστευθεί προηγουμένως με ακαδημαϊκές θέσεις και άλλα πανεπιστήμια; Είχε ποτέ προσφορές αντίστοιχων θέσεων με αυτήν που θέλει να καταλάβει σε άλλο πανεπιστήμιο από αυτό στο οποίο υπηρετεί ο συγγενής του; Τα ερωτήματα αυτά πρέπει να τίθενται για κάθε μορφής συγγενική σχέση, ιδιαίτερα όμως την γονική.

Στα πανεπιστήμια του εξωτερικού με ακαδημαϊκή παράδοση, οι εκλογές συγγενών δεν απαγορεύονται. Ελέγχονται όμως ενδελεχώς οι παραπάνω προϋποθέσεις ακριβώς για να αποφεύγονται φαινόμενα ευνοιοκρατίας. Ειδικά όμως η γονική σχέση είναι εξαιρετικά σπάνια σε βαθμό που δυσκολεύεται κανείς να βρει παραδείγματα, αν και υπάρχουν. Πρέπει λοιπόν να αναρωτηθούμε: γιατί στην Ελλάδα το φαινόμενο αυτό παρατηρείται με ασύγκριτα μεγαλύτερη συχνότητα; Είναι φυσιολογικό αυτό; Μπορεί μία τέτοια διαφορά συχνότητας να είναι απλώς συμπτωματική; Σε κάθε περίπτωση, έχουν διασφαλιστεί οι προϋποθέσεις για να μην υπάρχει αμφισβήτηση της αξιοκρατίας στην επιλογή; Ευνοήθηκε ένα συγγενικό πρόσωπο σε σχέση με μη συγγενικό συνυποψήφιο λόγω της σχέσης αυτής; Αυτά είναι θέματα ακαδημαϊκής παράδοσης και πρακτικής, η τήρηση των οποίων θα έπρεπε να διασφαλίζεται από τα ίδια τα πανεπιστήμια.  Δυστυχώς, φαίνεται ότι αυτό δεν συμβαίνει.

Η απροθυμία να δοθούν στοιχεία είναι άλλη μία έκφανση της εσωστρέφειας των πανεπιστημίων. Και είναι κρίμα να συμβαίνει αυτό γιατί δημιουργούνται στην κοινή γνώμη αρνητικές εντυπώσεις που δεν εξυπηρετούν την αξιοπιστία των ιδρυμάτων. Διότι μπορεί κανείς να αναρωτηθεί, αν δεν συμβαίνει τίποτα το μεμπτό τότε γιατί γίνεται τόση προσπάθεια να μην δοθούν στοιχεία;  

Η κοινωνία πρέπει να ξέρει τι συμβαίνει στα πανεπιστήμια. Δεν είναι το πανεπιστήμιο κάποιο αποκλειστικό κλαμπ για να λειτουργεί πίσω από κλειστές πόρτες. Αν μη τι άλλο, αυτή η μυστικοπάθεια ευνοεί την διαιώνιση τέτοιων πρακτικών, αφού οι υποπίπτοντες σε αυτές αισθάνονται ότι απολαμβάνουν κάποιας ασυλίας.

Το επιχείρημα περί προσωπικών δεδομένων είναι ελάχιστα πειστικό. Η χρήση του από ορισμένους μοιάζει με απέλπιδα προσπάθεια διατήρησης αυτής της μυστικοπάθειας. Σε ερωτήσεις που κατατίθενται στην Βουλή, επίκληση προσωπικών δεδομένων μπορεί να γίνει μόνο αν πρόκειται για στρατιωτικά ή διπλωματικά μυστικά, η αποκάλυψη των οποίων απειλεί την ασφάλεια της χώρας. Να σας δώσω όμως και ένα απλούστερο επιχείρημα. Η αστυνομική ταυτότητα του κάθε πολίτη αναγράφει το όνομα του πατρός και της μητρός. Το κράτος, όχι μόνο δεν θεωρεί την γονική σχέση ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο, αλλά το θεωρεί ουσιώδες στοιχείο στον καθορισμό της ταυτότητας του πολίτη και στην σχέση του με το κράτος. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτό το στοιχείο παρέμεινε στις ταυτότητες, ενώ πολλά άλλα απαλείφθηκαν με βάση την νομοθεσία περί προσωπικών δεδομένων.

Θα έλεγα βέβαια ότι το πρόβλημα του Ελληνικού πανεπιστημίου δεν είναι μόνο η οικογενειοκρατία. Είναι γενικότερα η ευνοιοκρατία. Και τα φαινόμενα ευνοιοκρατίας πρέπει με κάθε τρόπο να αντιμετωπισθούν.

Για να αντιμετωπίσουμε όμως το πρόβλημα πρέπει να εντοπίσουμε τι είναι εκείνο που του επιτρέπει να διογκώνεται. O εντοπισμός και η δημοσιοποίηση του προβλήματος είναι το πρώτο σημαντικό βήμα, ιδιαίτερα η δημοσιοποίηση γιατί το πρόσφορο έδαφος δημιουργίας των πρακτικών αυτών ήταν ακριβώς η συγκάλυψη. Φαντασθείτε όταν το θέμα "έχει βγει στην φόρα" και έχει αποδοκιμασθεί από την κοινωνία, πόσο δυσκολότερο είναι να γίνουν στο μέλλον παρόμοιοι ελιγμοί. Βέβαια, και ο νομοθέτης θα κινηθεί πλέον στην κατεύθυνση αυτή.

Κατά την γνώμη μου, το συγκεκριμένο πρόβλημα –αλλά όχι μόνο αυτό- οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον τρόπο διοίκησης των πανεπιστημίων. Οι ισχυρές διασυνδέσεις   της κεντρικής διοίκησης του πανεπιστημίου με διοικήσεις και άτομα τμημάτων που λειτουργούν με αυτό τον τρόπο υποχρεώνει τις κεντρικές διοικήσεις να λειτουργούν περισσότερο ως πολιτευτές παρά ως ακαδημαϊκοί ηγέτες.  Η θέση εξουσίας τους σήμερα εξαρτάται από αυτούς που οφείλουν να ελέγξουν, και δυστυχώς στο δίλημμα του να διαφυλάξουν την ακαδημαϊκή δεοντολογία ή το πόστο εξουσίας τους δεν δίνουν πάντα πειστική απάντηση.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις εξηγούν και το σκεπτικό που οδήγησε το Υπουργείο να κάνει τις προτάσεις που έχει δώσει σε διαβούλευση. Και δεν είναι τυχαίο ότι το κομμάτι που βρίσκει την μεγαλύτερη αντίδραση στις υπάρχουσες σήμερα διοικήσεις των πανεπιστημίων είναι αυτό ακριβώς που αφορά τον τρόπο διοίκησης.