Συστατικά της επιτυχίας της Ελβετίας στα Πανεπιστήμια και στην Έρευνα

Tweet

Μια σύντομη αναφορά σε ορισμένα ενδιαφέροντα δομικά χαρακτηριστικά του Ελβετικού πανεπιστημιακού συστήματος, μετά από την πρόσφατη επίσκεψή μου:

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η Ελβετία βρίσκεται στην πρωτοπορία των Παν/κών σπουδών και της Έρευνας στην Ευρώπη, αλλά και σε εξαιρετική θέση παγκοσμίως.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι χρηματοδοτήσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (European Research Council, ERC). Στο σύνολο των χορηγιών από το 2008 σε starting και advanced grants, τα δυο ομοσπονδιακά Ελβετικά Πολυτεχνεία (Λωζάννης και Ζυρίχης) βρίσκονται στην δεύτερη και τρίτη (μαζί με την Οξφόρδη) θέση αντιστοίχως μεταξύ όλων των Ιδρυμάτων της Ευρώπης ανεξαρτήτως μεγέθους (σε όλους τους τομείς με εξαίρεση τις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες στις οποίες δεν δραστηριοποιούνται). Στην όγδοη θέση στην σχετική κατάταξη είναι ένα άλλο Παν/μιο της Ελβετίας,  αυτό της Ζυρίχης.

Εκτός από τα Πολυτεχνεία της Ζυρίχης και της Λωζάννης, την πρώτη τετράδα συμπληρώνουν το Oxford και το Cambridge, δείγμα της κατάταξης αυτών των Ελβετικών πανεπιστημίων ανάμεσα στα κορυφαία Ιδρύματα στην Ευρώπη στους τομείς δραστηριοποίησής τους.

Τι είναι εκείνο που έχει προκαλέσει την τεράστια αυτή βελτίωση στα Πανεπιστήμια και την Έρευνα στην Ελβετία;

Σύμφωνα με τους συνομιλητές μου στην πρόσφατη επίσκεψή μου, Προέδρους των Παν/μίων ETH, ΕPFL, Ζυρίχης, του Ομοσπονδιακού Υπουργού Παιδείας & Έρευνας, της Υπουργού Παιδείας της Ζυρίχης και του Προέδρου του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας της Ελβετίας οι κυριότεροι παράγοντες είναι οι εξής:

1.Η μεγάλη διεθνοποίηση των Eλβετικών Παν/μίων, κυρίως του EPFL και του ETH. Σύμφωνα με τα στοιχεία που μου ανέφεραν, η πλειοψηφία των διδασκόντων σε αυτά δεν έχουν Ελβετικό διαβατήριο! Αυτό οφείλεται στο ότι οι προκηρύξεις θέσεων για τα Παν/μια είναι ανοικτές στους πολίτες οποιασδήποτε χώρας, χωρίς εθνικούς περιορισμούς.

2. Όσοι αποκτούν διδακτορικό στην Ελβετία δεν μπορούν να καταλάβουν θέση σε Eλβετικό Παν/μιο, αν δεν έχουν πρώτα περάσει από κάποιο Παν/μιο σε άλλη χώρα. Αυτό δεν είναι σε νόμο αλλά έχει ενσωματωθεί στην παράδοση των Παν/μιων. Αυτός είναι και ο λόγος που το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας χρηματοδοτεί μεταδιδακτορικές σπουδές εκτός Ελβετίας.

3. Όλα τα Παν/μια άλλαξαν την δομή της διοίκησής τους. Σε όλα τα Παν/μια πλέον υπάρχουν Συμβούλια Διοίκησης. Στο (κοινό) Συμβούλιο των Ομοσπονδιακών Πολυτεχνείων Ζυρίχης και Λωζάννης τα μέλη είναι εκτός πανεπιστημίου (συμμετέχουν και οι δύο πρόεδροι).

Επίσης, ενώ μέχρι πριν από 10 χρόνια ο Πρύτανης εκλεγόταν από τους Καθηγητές  του Παν/μίου, σήμερα σε όλα τα Παν/μια της Ελβετίας (πλην ενός), επιλέγεται από το Συμβούλιο του Παν/μίου μετά από διεθνή προκήρυξη.

4. Η υψηλή χρηματοδότηση και οι υψηλοί μισθοί που παρέχουν όλα τα Ελβετικά Παν/μια -ιδίως το ETH και το EPFL- και οι συνθήκες εργασίας τα έχει κάνει άκρως ανταγωνιστικά διεθνώς. Σύμφωνα με τον Πρόεδρο του EPFL, πολλοί από τους νέους Καθηγητές που έχουν προσληφθεί τα τελευταία χρόνια απέρριψαν προσφορές από Παν/μια όπως το Harvard, το Cambridge, το Yale, το Berkeley και το Stanford.

5. Τα Παν/μια χρηματοδοτούνται ανάλογα με τον αριθμό των φοιτητών που εγγράφουν. Μάλιστα, το κάθε Καντόνι μεταφέρει την χρηματοδότηση (κουπόνια) των φοιτητών που κατοικούν σ’αυτό, αλλά σπουδάζουν σε άλλο Καντόνι, στο καντόνι όπου σπουδάζουν. Έτσι, υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός για την προσέλκυση φοιτητών. Τα χρήματα που διατίθενται για κάθε φοιτητή αντιστοιχούν στο κόστος σπουδών ανάλογα με το αντικείμενο σπουδών.

6. Το ομοσπονδιακό υπουργείο παιδείας υπογράφει τετραετείς προγραμματικές συμβάσεις με τα δυο πολιτειακά Παν/μια ETH και EPFL. Στις συμβάσεις αυτές, υπάρχουν συγκεκριμένοι στόχοι που θα πρέπει να επιτύχουν τα Παν/μια. Οι στόχοι αυτοί αφορούν μεταξύ άλλων τον αριθμό πτυχιούχων, τον αριθμό των διδακτόρων, των αριθμό των start-up εταιριών και την απορρόφηση των πτυχιούχων στην αγορά εργασίας (για παράδειγμα, στο EPFL σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, το 92% των πτυχιούχων βρίσκει δουλειά σε 4 μήνες από την απόκτηση του πτυχίου).  

7. Τα checks and balances λειτουργούν εξαιρετικά και δεν απαιτούνται γραφειοκρατικές δομές γι’ αυτό. Για παράδειγμα, ένας καθηγητής, ακόμα και επίκουρος, που έχει χρηματοδότηση για να προσλάβει μεταδιδακτορικούς φοιτητές ή υποψηφίους διδάκτορες, έχει την αποκλειστική ευθύνη της επιλογής. Με την έννοια αυτή, θα μπορούσε να προσλάβει όποιον θέλει με τα απαραίτητα ελάχιστα προσόντα. Όμως γνωρίζει ότι, στην κρίση που θα ακολουθήσει, θα αξιολογηθούν οι επιλογές του. Γι’αυτό κατά κανόνα, προσλαμβάνει τους καλύτερους χωρίς να υπάρχουν λεπτομερείς κανόνες, επιτροπές και γενικές συνελεύσεις για να εγκρίνουν το αντικείμενο της έρευνας και τον υποψήφιο που θα επιλεγεί. Αυτό ισχύει ακόμα και στο υψηλότερο επίπεδο: ο πρόεδρος του ιδρύματος κρίνεται για τις επιλογές του από το συμβούλιο, και το συμβούλιο από το κοινοβούλιο.

8. Οι επιλογές καθηγητών γίνονται με απόφαση του Πρόεδρου του Ιδρύματος και τελική έγκριση του Συμβουλίου Διοίκησης (ποτέ μέχρι σήμερα δεν έχει απορριφθεί πρόταση του προέδρου. Το σημαντικό όμως είναι ότι υπάρχει το ενδεχόμενο). Έχει προηγηθεί ο ορισμός από τον Πρόεδρο του ιδρύματος μιας επιτροπής διερεύνησης (search committee) που αποτελείται από καθηγητές από το τμήμα, από άλλο τμήμα και από άλλο πανεπιστήμιο, αλλά και από μη πανεπιστημιακούς. Η επιτροπή έχει την ευχέρεια να συνεχίσει να «ψάχνει» για υποψήφιους και μετά την λήξη της προθεσμίας υποβολής αιτήσεων.