Εξετάσεις Über Alles (αναλυτική περιγραφή)

Tweet

Εισαγωγή

Επί δώδεκα και πλέον εβδομάδες, παρακολουθήσαμε το σήριαλ με τα πανεπιστήμια που παραμένουν κλειστά και την αγωνία της ακαδημαϊκής κοινότητας και των φοιτητών (ίσως και ευρύτερα της κοινωνίας) για το "αν θα χαθεί το εξάμηνο".

Την δεκάτη τρίτη εβδομάδα, ως από μηχανής θεός, ο υπουργός Παιδείας παρενέβη και με μια πρωτοφανή στα παγκόσμια χρονικά της εκπαίδευσης τροπολογία επέτρεψε να γίνουν οι εξετάσεις για ΟΛΑ τα μαθήματα και για ΟΛΟΥΣ τους φοιτητές σε ΟΛΑ τα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ, ανεξαρτήτως του αν έγινε οποιοδήποτε μάθημα. Και, ξαφνικά, επήλθε μία γενική ανακούφιση: "το εξάμηνο σώθηκε"!

"Το εξάμηνο σώθηκε" ή οι "εξετάσεις σώθηκαν";

Ολοι συνειδητοποιήσαμε ότι πάνω από όλα έχει σημασία να δώσουν τα παιδιά τις εξετάσεις τους. Οι εξετάσεις να είναι καλά και όλα τα άλλα τα βρίσκουμε.

Με αφορμή αυτήν την παρατήρηση, κάθησα και ανέλυσα λίγο περισσότερο το τι έχουμε αυτή την στιγμή ως τριτοβάθμια εκπαίδευση, υπό το πρίσμα του τι φαίνεται να θέλουμε.

Μεταξύ σοβαρού και αστείου, διαμόρφωσα μία πρόταση για την τριτοθάθμια εκπαίδευση (την αναπτύσσω στην συνέχεια) με  πυλώνα της τις εξετάσεις.  Μια πρόταση που συνάδει με ό,τι συμβαίνει σήμερα και φαίνεται να δίνει λύση δια πάσαν νόσον του υφισταμένου τριτοβάθμιου εκπαιδευτικού μας συστήματος.

Προφανώς, δεν είναι μία πρόταση που μου αρέσει. Για την ακρίβεια, πηγαίνει κόντρα σε κάθε τι που πιστεύω ότι πρέπει να πρεσβεύει ένα πανεπιστήμιο και κόντρα σε όλες τις πρακτικές που ακολουθούν τα καλύτερα τριτοβάθμια εκπαιδευτικά συστήματα. Είναι αντίθετη σε οτιδήποτε προσπάθησα να κάνω ως Υφυπουργός και ως καθηγητής επί 40 χρόνια. Ομως, βλέποντας ότι απέτυχα σε αυτά που πίστευα και προσπάθησα να κάνω, σκέφθηκα ότι ίσως μπορώ να προσφέρω κάτι σε αυτό που η πλειοψηφία φαίνεται να επιθυμεί και το πολιτικό σύστημα να υιοθετεί και να προωθεί.

Όσο παράδοξη και να φαίνεται εκ πρώτης όψεως η πρόταση που ακολουθεί, τρομάζει το πόσο σοβαρή θα μπορούσε να είναι με βάση το τι ήδη βιώνουμε (και δυστυχώς ισχύει και εφαρμόζεται καμουφλαρισμένα).

Ιδού η ανάλυση και η επακόλουθη πρόταση (με συζήτηση για τα πλεονεκτήματά της).

Για ευκολία, το κείμενο είναι διαρθρωμένο σε 6 ενότητες, οι 2 πρώτες περιέχουν την ανάλυση, και οι 4 τελευταίες την πρόταση.

Α. Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης

Α1. «Σώθηκε το εξάμηνο» χωρίς σπουδές

Με την τροπολογία που αναφέρθηκε στην εισαγωγή, θα μπορέσουν οι πρωτοετείς φοιτητές που δεν έχουν παρακολουθήσει κανένα μάθημα στο πρώτο εξάμηνο, να εξετασθούν σε όλα τα μαθήματα. Ακόμη όμως χειρότερα, θα μπορούν οι φοιτητές που έχουν διανύσει τέσσερα τουλάχιστον έτη ως εγγεγραμμένοι φοιτητές σε κάποιο πρόγραμμα σπουδών, έστω και αν δεν έχουν παρακολουθήσει ποτέ κανένα μάθημα, να δώσουν εξετάσεις σε όλα τα μαθήματα του προγράμματος και να αποκτήσουν πτυχίο σε μία εξεταστική!

Η ρύθμιση αυτή είναι η συνέχεια μιας αντίστοιχης περυσινής «διευκόλυνσης» που, όμως, κάλυπτε μόνο τους λεγόμενους «επί πτυχίω» φοιτητές, δηλαδή ουσιαστικά απέκλειε μόνο όσους ήταν εγγεγραμμένοι για λιγότερο από τρία χρόνια στο πανεπιστήμιο και στην οποία είχα αναφερθεί εδώ.

Ο νόμος προβλέπει ότι για να γίνει εξέταση μαθήματος, θα πρέπει αυτό να έχει διδαχθεί για τουλάχιστον 13 εβδομάδες. (Ο προηγούμενος νόμος απαιτούσε τουλάχιστον 11 εβδομάδες).  Πρωτοφανές βέβαια να υπάρχει νόμος που να παρεμβαίνει σε τέτοια λεπτομέρεια σε αυστηρά ακαδημαϊκά θέματα.

Όλοι βέβαια γνωρίζουν ότι η πρόβλεψη αυτή έχει εισαχθεί απλά και μόνο για να παρεμποδίζει τις καταλήψεις των πανεπιστημίων. Γιατί δεν υπάρχει ουσία στην διάταξη αυτή, αφού η παρακολούθηση των μαθημάτων δεν είναι υποχρεωτική. Μπορεί επομένως κάποιος –σε εξάμηνο που διδάσκεται κανονικά- να μην πατήσει σε καμιά διάλεξη και παρ’ όλα αυτά να δώσει εξετάσεις στο μάθημα (η πλειοψηφία των φοιτητών παρακολουθεί ελάχιστες από τις διαλέξεις κατά την διάρκεια του εξαμήνου).  Αν όμως δεν γίνουν οι 13 εβδομάδες διδασκαλίας, δεν μπορεί. Ποιοί θίγονται με αυτή την κατάσταση; Μα μόνο οι καλοί φοιτητές που θα εύρισκαν έτσι κι΄αλλιώς τον τρόπο να αποκτήσουν ουσιαστικές γνώσεις.

Δεν είναι τυχαίο ότι σε όλη την περίοδο της τελευταίας κρίσης, το μόνιμο ερώτημα των σχολιαστών ήταν «αν θα χαθεί το εξάμηνο». Κανείς – ίσως ελάχιστοι – δεν αναφερόταν στην επί της ουσίας απώλεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Στην προετοιμασία του τελευταίου νόμου για τα πανεπιστήμια, είχα ως Υφυπουργός διαφωνήσει με την πρόβλεψη αυτή. Είχα επίσης και στο παρελθόν διαφωνήσει με την προηγούμενη αντίστοιχη πρόβλεψη. Θεωρούσα και θεωρώ ότι το κράτος δεν πρέπει να συμμετέχει σε μια υποκρισία μια και το πρόβλημα των καταλήψεων ήταν απλά μια έκφανση του βαθύτερου προβλήματος των πανεπιστημίων που θα μπορούσε να λυθεί μόνο με ριζική ανατροπή της υφιστάμενης κατάστασης.

Α2. Η υποκρισία στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση

Ας δούμε λίγο περισσότερο την υποκρισία. Τα προβλήματα της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο πανεπιστήμιο είναι σε πολλούς γνωστά. Στα περισσότερα των μαθημάτων και στα περισσότερα  Ιδρύματα, ο αριθμός των φοιτητών που παρακολουθούν τα μαθήματα μειώνεται με εκθετικό ρυθμό κατά την διάρκεια του εξαμήνου. Ταυτόχρονα, επιτρέπεται στους φοιτητές να εγγράφονται σε πρακτικά απεριόριστο αριθμό μαθημάτων, κάτι που τους επιτρέπει μεν να εξετάζονται σε όσα μαθήματα επιθυμούν,  αλλά φυσικά δεν τους επιτρέπει εκ των πραγμάτων να τα παρακολουθούν. (Θυμάμαι μια αξιολόγηση ενός τμήματος του ΕΜΠ στα μέσα της δεκαετίας του 90 απο διεθνείς αξιολογητές στην οποία υπήρχε το σχόλιο, με ευγενικό είναι η αλήθεια τρόπο, ότι αν οι φοιτητές παρακολουθούσαν όλα τα μαθήματα στα οποία εγγράφονταν θα έπρεπε να μην φεύγουν καθόλου από το Πολυτεχνείο. Τα πράγματα έχουν χειροτερέψει πολύ από τότε). Είναι επίσης γνωστό ότι ένα πολύ μικρό ποσοστό πρωτοετών φοιτητών συμμετέχει στις εξετάσεις του πρώτου έτους και ακόμη μικρότερο είναι το ποσοστό (ίσως και μονοψήφιο) αυτών που εξετάζεται με επιτυχία στα μαθήματα του πρώτου έτους.

Η εκπαιδευτική διαδικασία, δηλαδή, δεν αποτελεί την ουσία του εξαμήνου, αλλά κεντρικό στοιχείο είναι οι εξετάσεις.

Με την πρόσφατη τροποποίηση του νόμου προβλέπεται αύξηση του διδακτικού φόρτου των καθηγητών στις 8 ώρες. Η εφαρμογή της διάταξης αυτής θα απαιτήσει να προστεθούν και άλλα μαθήματα στα προγράμματα σπουδών για να συμπληρώνεται ο από τον νόμο προβλεπόμενος διδακτικός φόρτος των διδασκόντων. Επειδή δε και οι καθηγητές πρέπει να έχουν το «κύρος τους», θα αυξηθούν και τα υποχρεωτικά μαθήματα αλλά και ο αριθμός των απαιτουμένων μαθημάτων για την απόκτηση πτυχίου. Εις βάρος ποιών; Μα φυσικά των φοιτητών και των φορολογουμένων.

Ως Υφυπουργός αρμόδιος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, είχα σχεδιάσει μία ριζική αλλαγή στην λειτουργία των πανεπιστήμιων. Ο σχεδιασμός αυτός υλοποιήθηκε μόνο εν μέρει με τον νόμο 4009/12 και αποδυναμώθηκε με τις αλλαγές και τις τροποποιήσεις που ακολούθησαν. Βρισκόμαστε έτσι ουσιαστικά στην ίδια κατάσταση που προϋπήρχε του 2009, μια και ακόμα και οι όποιες περεμβάσεις έγιναν την διετία 2009-2011 ακυρώθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες.

Δυσυχώς και αλλαγές που σχεδίασα και που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την λειτουργία των πανεπιστημίων, όπως π.χ. η συγκρότηση Συμβουλίων Διοίκησης, ο τρόπος επιλογής των Πρυτάνεων και των Κοσμητόρων και ο τρόπος εκλογής καθηγητών, αλλοιώθηκαν και ευνουχίσθηκαν. Μάλιστα, τα Συμβούλια Διοίκησης, όπως τελικά θεσμοθετήθηκαν αλλά και όπως εξελίχθηκαν με τις εν συνεχεία τροπολογίες, οδηγούνται με μαθηματική ακρίβεια σε περιθωριοποίηση. (Δείτε για παράδειγμα την επιθυμία –αλλά και έλλειψη δυνατότητας- του Συμβουλίου του ΕΚΠΑ να ελέγξει τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου).

Με δεδομένη την κατάσταση αυτή, αναρωτιέμαι μήπως είναι καιρός ακόμα και εγώ  να γίνω «ρεαλιστής» και να αποδεχθώ την «ελληνική πραγματικότητα». Μήπως δηλαδή δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια αλλά το μόνο που μένει είναι να προσαρμόσουμε πλήρως και όχι υποκριτικά την πανεπιστημιακή εκπαίδευση στα ελληνικά δεδομένα. Αφού είναι φανερό ότι το κυρίαρχο στοιχείο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι οι εξετάσεις, θα μπορούσε κανείς να σκεφθεί την εξής προσέγγιση:


Β. Η Πρόταση

Β1. Αλλαγή του τρόπου χορήγησης του πτυχίου

Αφού, όπως φαίνεται, το μόνο που ενδιαφέρει είναι οι εξετάσεις για την απόκτηση του πτυχίου, ίσως είναι καιρός η διαδικασία αυτή να βελτιωθεί και να απλοποιηθεί.

Οι φοιτητές των πανεπιστημίων θα ήταν ίσως καλύτερα να έχουν δικαίωμα να εξετάζονται δύο φορές τον χρόνο (ή και περισσότερες) σε όσα μαθήματα επιθυμούν (κάτι που ουσιαστικά συμβαίνει και σήμερα 4 φορές τον χρόνο). Στα μαθήματα αυτά, δεν θα υπάρχει καμμία αλληλουχία ή προαπαιτούμενα μαθήματα (επίσης ισχύει σήμερα). Για την προετοιμασία για τις εξετάσεις, θα μπορούν οι φοιτητές είτε να παρακολουθούν μαθήματα στο πανεπιστήμιο που έχουν εισαχθεί αν το επιθυμούν (όπως και σήμερα), όποτε θέλουν (όπως και σήμερα), στο ίδιο ή σε άλλο πανεπιστήμιο, είτε στο ίντερνετ, είτε να διαβάσουν μόνοι τους, είτε με οποιοδήποτε άλλον τρόπο θεωρούν κατάλληλο. Μάλιστα, για να προσαρμόσουμε το σύστημα αυτό στην κρατούσα στην χώρα μας λογική της ομοιομορφίας και της «αξιοκρατίας» του συστήματος ΑΣΕΠ, οι εξετάσεις αυτές θα μπορούν να οργανώνονται πανελλαδικά για κάθε μάθημα υπό την εποπτεία του ΑΣΕΠ. Έτσι, θα επιτευχθεί και στην πράξη ένας άλλος στόχος της ελληνικής κοινωνίας ότι όλα τα πτυχία όλων των πανεπιστήμιων είναι ισότιμα, ανεξάρτητα από τους καθηγητές που διδάσκουν ή από την έδρα του πανεπιστημίου (όπως συμβαίνει και σήμερα).

Ετσι, ενώ όλα θα λειτουργούσαν όπως και σήμερα, θα είχαμε μια σειρά από βελτιώσεις, μερικές από τις οποίες καταγράφω στην συνέχεια:

·      Θα έπαυε η υποκρισία του ελάχιστου χρόνου σπουδών. Δεν προσαρμοζόμαστε μέχρι σήμερα στα διεθνή πρότυπα των τριετών προπτυχιακών σπουδών για «να μην υποθαθμιστούν τα πτυχία μας». Ετσι, κάναμε τις σπουδές στα ΤΕΙ τετραετείς για να γίνουν «ανώτατα». Ζητάμε να γίνει Μάστερ το πτυχίο των μηχανικών γιατί οι σπουδές είναι πενταετείς. κ.λ.π. Αυτά όλα θα έπαυαν να υφίστανται ως προβλήματα και ως αιτήματα

·      Θα περιοριζόταν σημαντικά η αντιγραφή στις εξετάσεις, η συμμετοχή σ’ αυτές «δι’ έμπειρου αντιπροσώπου» και η «προνομιακή μεταχείριση» συγκεκριμένων φοιτητών

·      Θα περιοριζόταν η επιρροή παραγόντων της δημόσιας ζωής στην «εξυπηρέτηση» φοιτητών με παρέμβαση σε καθηγητές για ευνοϊκή βαθμολόγηση. (Αναρωτιέμαι αν υπάρχει καθηγητής πανεπιστημίου, ο οποίος δεν έχει εμπειρία από επικοινωνία για τέτοια μεταχείριση κάποιων φοιτητών του)

·      Οι όποιες καταλήψεις δεν θα επηρέαζαν σε τίποτα την εξεταστική διαδικασία

·      Δεν θα χρειάζεται οι Υπουργοί να προβαίνουν σε τόσο μειωτικές για τους ίδιους – αλλά  και για το εκπαιδευτικό σύστημα – ρυθμίσεις, όπως αυτή που αναφέρθηκε στην εισαγωγή

·      Οι εκλογές και οι προαγωγές των καθηγητών θα στηρίζονται αποκλειστικά στην ερευνητική τους δραστηριότητα (άλλωστε έτσι γίνεται και σήμερα, αφού σπανίως ή ποτέ δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν η διδακτική ικανότητα των υποψηφίων)

·      Θα αντιμετωπισθεί και άλλη μία παγκόσμια πρωτοτυπία του ελληνικού πανεπιστήμιου, να μπορεί ο φοιτητής που έχει εξετασθεί με επιτυχία σε κάποιο μάθημα να επανεξετάζεται μετά από ένα ή δύο χρόνια στο ίδιο μάθημα για «βελτίωση βαθμολογίας».

Θα μπορούσε να υιοθετηθεί και η πρακτική Oxford-Cambridge με μία μόνο εξέταση στο τέλος του πρώτου έτους και με μία συνολική εξέταση στο τέλος των σπουδών. Μάλιστα, αυτό θα μπορούσαμε να το προχωρήσουμε ένα ακόμη βήμα και να μην υπάρχει εξέταση στο τέλος του πρώτου έτους (που έτσι κι’ αλλιώς με τα σημερινά δεδομένα είναι ανύπαρκτη από άποψη ουσίας), αλλά μόνο στο τέλος των σπουδών. Αυτό έχει έννοια με δεδομένο ότι στα ελληνικά πανεπιστήμια δεν υπάρχουν ούτε προαπαιτούμενα, ούτε αλληλουχίες μαθημάτων. Μπορεί δηλαδή, ένας φοιτητής στο τέλος των σπουδών του να εξετασθεί σε βασικό μάθημα του πρώτου έτους για να αποκτήσει το πτυχίο του.

Η ρεαλιστική αυτή αποδοχή του σημερινού status quo, θα μπορούσε να οδηγήσει και στην αντιμετώπιση δύο άλλων προβλημάτων που ταλανίζουν επί δεκαετίες την εκπαίδευση της χώρας και εκατοντάδες χιλιάδες οικογενειών. Την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια και την  χορήγηση επαγγελματικών δικαιωμάτων στους αποφοίτους πανεπιστημίων και ΤΕΙ.

Β2. Κατάργηση των Πανελλαδικών Εξέτασεων για Εισαγωγή στα πανεπιστήμια

Με δεδομένο ότι οι εξετάσεις για την απόκτηση του πτυχίου θα είναι «αντικειμενικές», (όπως άλλωστε θεωρείται σήμερα ότι ισχύει σήμερα με τις πανελλαδικές εξετάσεις), δεν θα είχε πλέον έννοια να υπάρχουν εξετάσεις για εισαγωγή στα πανεπιστήμια. Όποιος τελειώνει το Λύκειο θα μπορεί να εγγράφεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση χωρίς κανένα προαπαιτούμενο, αφού στην συνέχεια, για να αποκτήσει πτυχίο, θα πρέπει να πετύχει στις αντικειμενικές και αξιόπιστες πανελλαδικές εξετάσεις για την απόκτηση του πτυχίου. Έτσι θα έχουμε μια ακόμα σειρά πλεονεκτημάτων όπως για παράδειγμα:

·      Θα καταργούντο ντε φάκτο (και όχι με νόμο), τα φροντιστήρια για εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο

·      Θα ελαφρύνονταν σημαντικά οι οικογενειακοί προϋπολογισμοί, κάτι που θα προκαλούσε ανακούφιση σε δεκάδες χιλιάδες νοικοκυριά, ειδικά με τα σημερινά δεδομένα

·      Θα μειωνόταν το άγχος των μαθητών

·      Θα επιτυγχάνετο ένας ακόμη στόχος, αυτός του Λυκείου ως αυτοτελούς εκπαιδευτικής μονάδας.

Β3. Επαγγελματικά Δικαιώματα

Με μια μικρή παραλλαγή στα παραπάνω, θα μπορούσε να λυθεί και ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα που ταλανίζει την ελληνική κοινωνία επί τρεις τουλάχιστον δεκαετίες, αυτό των επαγγελματικών δικαιωμάτων. Ως αρμόδιος Υφυπουργός, έκανα την μεγαλύτερη ίσως προσπάθεια που έχει γίνει στον τομέα αυτό και κατέθεσα 25 σχέδια Προεδρικών Διαταγμάτων που έδιναν επαγγελματικά δικαιώματα στους απόφοιτους ΤΕΙ, ενώ ταυτόχρονα είχα ξεκινήσει διαδικασία ουσιαστικής λύσης του προβλήματος με την δημιουργία διευρυμένων φορέων υπευθύνων για την απονομή επαγγελματικών δικαιωμάτων. Και αυτή η προσπάθεια έμεινε στην μέση μετά την αποχώρησή μου και κανείς δεν έχει ασχοληθεί πλέον με το θέμα αυτό.

Αφού λοιπόν το πολιτικό σύστημα αδυνατεί να λύσει με δίκαιο τρόπο ένα τεράστιο πρόβλημα που δημιούργησε το ίδιο με την πληθωρική ίδρυση ιδρυμάτων και τμημάτων, ίσως είναι καιρός η λύση να δοθεί με άλλο τρόπο.

Στις πανελλήνιες εξετάσεις για την απόκτηση πτυχίου που περιέγραψα παραπάνω, μέρος της εξέτασης θα μπορούσε να να αφορά και την  απονομή επαγγελματικών δικαιωμάτων (έτσι κι’ αλλιώς και σήμερα με εξετάσεις χορηγούνται σε όποια επαγγέλματα αυτό γίνεται). Δηλαδή, ταυτόχρονα με το πτυχίο θα χορηγούνται και επαγγελματικά δικαιώματα. Αυτό θα έλυνε αυτόματα και την διαμάχη Πανεπιστημίων και ΤΕΙ για την ποιότητα των σπουδών που προσφέρουν αφού οι εξετάσεις θα ήταν οι ίδιες για όλους.

Λόγω της επανάληψης των εξετάσεων, θα είχαν την ευχέρεια όσοι ήθελαν να αποκτήσουν επαγγελματικά δικαιώματα και απέτυχαν, να επαναλάβουν την προσπάθεια αυτή χωρίς μεγάλες χρονικές καθυστερήσεις.

Β4. Διορισμοί στο Δημόσιο

Η ίδια εξέταση θα μπορούσε να χρησιμοποιείται και για τους διορισμούς στο δημόσιο τόσο υπαλλήλων όσο και εκπαιδευτικών (όποτε με το καλό ξαναγίνουν). Αλλωστε με πανελλήνιες εξετάσεις και με την εποπτεία του ΑΣΕΠ γίνονταν και μέχρι τώρα (και με ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής μάλιστα).

Επίλογος

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ουσιαστικά μιλάμε για την μετατροπή όλων των πανεπιστημίων σε ανοικτά πανεπιστήμια μιας ειδικής μορφής. Αντί δηλαδή να μετατραπεί το ένα και μοναδικό ανοικτό πανεπιστήμιο σε σύνηθες πανεπιστήμιο (όπως ζητούν πολλοί), να γίνει ακριβώς το αντίθετο.

Είναι φανερό ότι το προτεινόμενο σύστημα έχει όλα τα χαρακτηριστικά αυτού που ισχύει σήμερα, είναι όμως για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, περισσότερο απλό, οικονομικό, και –κυρίως-έντιμο. Θα  μπορούσα να προσθέσω πολλά ακόμα που συνηγορούν στην υιοθέτηση ενός τέτοιου συστήματος, με βάση πάντα τις απαιτήσεις που φαίνεται να έχουν οι φοιτητές και ίσως η κοινωνία γενικώτερα. Μια προφανής αδυναμία είναι ότι ένα τέτοιο σύστημα δεν υφίσταται σε κάποια άλλη χώρα. Σε μία τέτοια ένσταση η απάντηση θα μπορούσε να είναι: μήπως γνωρίζει κανείς εάν οποιαδήποτε άλλη χώρα έχει διανοηθεί να υιοθετήσει οτιδήποτε μοιάζει έστω και κατά προσέγγιση στο υφιστάμενο σήμερα στην χώρα μας σύστημα; Είναι μία πρόταση που δεν μου αρέσει, αλλά αν θέλουμε εξετάσεις über alles, είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα μας.