Το OpenGov, η επιλογή κυβερνητικών στελεχών και η συγκυβέρνηση

Tweet

updated: 3/7/12

Τις ημέρες αυτές, γίνεται συζήτηση στα μέσα ενημέρωσης (γραπτά και ηλεκτρονικά) για τα πρόσωπα που θα στελεχώσουν τον κρατικό μηχανισμό σε θέσεις που η επιλογή των στελεχών γίνεται με κυβερνητική απόφαση. Ακούγονται πολλά ονόματα, μερικά από τα οποία είναι ονόματα παλαιών υπουργών και βουλευτών της κυβέρνησης της ΝΔ που δεν εξελέγησαν. Στα ονόματα που ακούγονται περιλαμβάνονται και μερικά που λέγεται ότι προκύπτουν από προτάσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ, των δύο άλλων κομμάτων δηλαδή που συμμετέχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό.

Ουσιαστικά φαίνεται ότι επανερχόμαστε, στον τρόπο στελέχωσης της κυβέρνησης που ίσχυε μέχρι το 2009, όταν εφαρμόστηκε η διαδικασία της ανοιχτής διακυβέρνησης, σύμφωνα με την οποία όλες οι θέσεις που επρόκειτο να πληρωθούν, ανακοινώνονταν στο διαδίκτυο και ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορούσε να υποβάλει ηλεκτρονικά το βιογραφικό του με βάση συγκεκριμένες προδιαγραφές για να αξιολογηθεί.

Ποια ήταν η βασική πολιτική επιδίωξη του OpenGov?

Να διαμορφωθείένα κράτος που να λειτουργεί μακριά από πελατειακές εξαρτήσεις και να υπηρετεί την γενική πολιτική, το δημόσιο συμφέρον και όχι το προσωπικό φέουδο του υπουργού. Ενας τρόπος για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι να στελεχωθούν οι θέσεις πολιτικής ευθύνης με τους ικανότερους μεταξύ ικανών, με διαδικασία που δεν τους εξαρτά σε προσωπική πελατειακή σχέση που θα αναπαραχθεί σε όλο την δημόσια διοίκηση όταν επιλέγονται ως ´φίλοι ´ ή εξαρτημένοι. Αντιθέτως θα υπηρετούν τις ψηφισμένες πολιτικές.

Επετεύχθη ο στόχος αυτός; Λαμβάνοντας υπόψη την δυσκολία του εγχειρήματος θα έλεγα ναι, σε μεγάλο βαθμό.

Στην αξιολόγηση του εγχειρήματος δεν πρέπει να παραγνωρίζονται δύο σημαντικά στοιχεία:

1. Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που επεχείρησε μία τέτοια διαδικασία σε τέτοια έκταση σε επίπεδο κυβερνητικών στελεχών. Ακόμη και οι ΗΠΑ, υπάρχουν πολλές κρατικές θέσεις, για τις οποίες η κυβέρνηση επιλέγει απ’ ευθείας τα στελέχη της.
2. Η αδυναμία της χώρας και των πολιτικών της στελεχών να προχωρήσει σε βαθιές διαρθρωτικές αλλαγές, σήμερα μόνο έχει γίνει αντιληπτή σε όλη της την έκταση με αφορμή τις δεσμεύσεις που ανέλαβε η χώρα για διαρθρωτικές αλλαγές έναντι των δανειστών της, καμμία από τις οποίες δεν έχει πραγματοποιηθεί.

Τι άλλο επετεύχθη με το OpenGov?

Πέντε σημαντικές καινοτομίες που λειτούργησαν αποδοτικά είναι κατά την γνώμη μου οι παρακάτω:

α) Καθιερώθηκε η διαδικασία υποβολής βιογραφικών σε μία συγκεκριμένη μορφή και όχι με τον συνήθη άναρχο τρόπο, που οι πολιτικοί και οι πολιτευτές αναφέρουν στο βιογραφικό τους οτιδήποτε οι ίδιοι θεωρούν σημαντικό, με τρόπο που πολλές φορές είναι παραπλανητικός και δεν επιτρέπει την συγκριτική αξιολόγηση υποψηφίων για κάποια συγκεκριμένη θέση.
β) Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, όλα τα βιογραφικά υποβάλλονταν σε μια ηλεκτρονική πλατφόρμα, που διαμορφώθηκε ειδικά για τον σκοπό αυτό σε ελάχιστο χρόνο. Πρακτική που ακόμα και το ΑΣΕΠ με την μακρά εμπειρία σε διαδικασίες επιλογής προσωπικού, δεν είχε εφαρμόσει. Σταμάτησε έτσι η ατέλειωτη «χαρτούρα» που όπως φαίνεται επανέρχεται θριαμβευτικά.
γ) Τα πλήρη βιογραφικά (και όχι βιογραφικά μιας παραγράφου) των περισσοτέρων από τους επιλεγέντες αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο για να έχουν οι πολίτες πλήρη εικόνα των προσώπων που επελέγησαν για να τους εξυπηρετούν. Επιδίωξη ήταν αυτό να γίνεται για όλα τα στελέχη της διοίκησης.
δ) Για πρώτη φορά, έγινε ευρύτατα γνωστό σε όλους τους πολίτες ποιές (και πόσες) είναι οι θέσεις που μπορεί να καλύψει μια κυβέρνηση. Μέχρι το 2009 οι κυβερνήσεις ανακάλυπταν πολλές από τις θέσεις «καθ’ οδόν». Μας πήρε περισσότερο από δυό μήνες για να τις καταγράψουμε και να τις προκηρύξουμε και πάλι μας «ξέφυγαν» μερικές. Οι πολίτες δε ούτε καν γνώριζαν μερικές από αυτές. Δεν είναι τυχαία η απορία που δημιουργείται σήμερα στο άκουσμα οργανισμών που είναι πιθανόν να κλείσουν.
ε) Για πρώτη φορά, οι αλλαγές υπουργών δεν συνοδεύτηκαν από μαζική αλλαγή των πολιτικών στελεχών του υπουργείου για να πάρουν μαζί τους «τους δικούς τους». Αν και υπήρξαν περιπτώσεις που αυτό δεν τηρήθηκε, στην πλειοψηφία των υπουργικών αλλαγών η δομή της πολιτικής διοίκησης διατηρήθηκε.

Έχουν διατυπωθεί πολλές κριτικές για το OpenGov, αρκετές από τις οποίες είναι δικαιολογημένες. Υπήρξαν δηλαδή περιπτώσεις όπου υπουργοί επέλεξαν συνεργάτες τους για να καλύψουν θέσεις στον τομέα αρμοδιότητας τους, χωρίς προηγουμένως να έχουν οι θέσεις αυτές προκηρυχθεί στο OpenGov. Υπήρξαν επίσης και περιπτώσεις όπου επελέγησαν πρόσωπα, τα οποία δεν είχαν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους μέσω της ανοιχτής προκήρυξης. Οι περιπτώσεις όμως αυτές δεν αφορούσαν με κανέναν τρόπο την πλειοψηφία των θέσεων που καλύφθηκαν. (Ελπίζω σε κάποια στιγμή να μου δοθεί η δυνατότητα να δώσω και περισσότερα στοιχεία για την όλη διαδικασία, όπως επίσης και για τον τρόπο που την αντιμετώπισαν τα κυβερνητικά στελέχη).

Πιστεύω ότι η κριτική που έγινε, αν και δικαιολογημένη, είναι υπερβολική, αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος του εγχειρήματος. Όταν κανείς προσπαθεί να αλλάξει μία από τις βασικές δομές κυβερνητικής λειτουργίας που στηρίζεται στο πελατειακό κράτος, είναι φυσικό να συναντήσει πολλές αντιστάσεις, να αντιμετωπίσει αντιδράσεις από υπουργούς, βουλευτές και κομματικά στελέχη, ακόμα και να αποτύχει σε ορισμένες επιλογές. Επίσης, δεν εξηγήθηκε ίσως επαρκώς ότι η διαδικασία του OpenGov δεν είναι μια διαδικασία ΑΣΕΠ, όπου όλα γίνονται με μόρια. Είναι μια δύσκολη πολιτική διαδικασία όπου καταβάλλεται προσπάθεια να συγκερασθεί η αξιοκρατία των τυπικών προσόντων με την ικανότητα κάποιου να ανταποκριθεί στον δύσκολο ρόλο της πολιτικής διοίκησης. Αντίθετα από ό,τι πολλοί πιστεύουν, ο ρόλος αυτός διαφέρει πολύ από την άσκηση διοίκησης στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό εξηγεί και το γιατί, πολλά στελέχη με ιδαίτερα επιτυχή σταδιοδρομία στον ιδιωτικό τομέα, απέτυχαν όταν δοκίμασαν τις δυνάμεις τους στην πολιτική διοίκηση.

Τι όμως γίνεται σήμερα;

Είναι φανερό ότι επανερχόμαστε στις πρακτικές προ του 2009, όπου οι πολιτικοί συσχετισμοί θα οδηγήσουν στην επιλογή των πολιτικά ισχυρότερων ή αυτών που διαθέτουν μεγαλύτερη πρόσβαση στα κέντρα εξουσίας. Και αυτό είναι λυπηρό γιατί η συγκυβέρνηση προσέφερε τις καλύτερες προϋποθέσεις για να καθιερωθεί οριστικά ένας αξιοκρατικός τρόπος επιλογής των πολιτικών στελεχών της διοίκησης. Με δεδομένο ότι η κυβέρνηση υποστηρίζεται από τρία ισχυρά κόμματα, μία ανοιχτή αξιοκρατική διαδικασία θα συναντούσε πολύ λιγότερα εμπόδια από αυτά που συνάντησε η προηγούμενη μονοκομματική κυβέρνηση με ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία και διαφορά ψήφων 10% από το δεύτερο κόμμα. Η πιθανή δεξαμενή στελεχών σήμερα θα ήταν σαφώς ευρύτερη και οι δυνατότητες αξιοκρατικών επιλογών περισσότερες αφού περισσότερα από ένα κόμματα θα συμμετείχαν στην διαδικασία επιλογής.

Θα είναι κρίμα να χαθεί αυτή η ευκαιρία. Η ΝΔ δικαιολογείται ίσως να επιθυμεί να επανέλθει στις πρακτικές του παρελθόντος, γιατί αυτός ήταν ο τρόπος που είχε ασκηθεί η εξουσία μέχρι το 2009 από τις μονοκομματικές κυβερνήσεις. Δεν δικαιολογείται όμως το ΠΑΣΟΚ που ως μονοκομματική και ισχυρή κυβέρνηση εισήγαγε τον θεσμό του OpenGov και σήμερα θα είχε κάθε λόγο να επιμείνει σε μια βελτιωμένη εφαρμογή του. Ακόμα περισσότερο δεν δικαιολογείται η Δημοκρατική Αριστερά, αφού πάγιο αίτημα της Αριστεράς ήταν να υπάρχουν αξιοκρατικές και διαφανείς διαδικασίες.

Σημείωση: Κάποιοι ίσως ισχυρισθούν ότι οι διαδικασίες του OpenGov ήταν μακροχρόνιες και με τον τρόπο αυτό καθυστέρησε σημαντικά η στελέχωση του κρατικού μηχανισμού, κάτι που δεν πρέπει να επαναληφθεί σήμερα. Σε τεχνικό επίπεδο, αγνοούν ότι η καθυστέρηση το 2009 οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκε μία πρωτόγνωρη διαδικασία στην εφαρμογή της οποίας, δεν υπήρχε ιδιαίτερη εμπειρία και, όπως προαναφέρθηκε, οι αντιδράσεις ήταν πολλές. Σε πολιτικό επίπεδο όμως, ο ισχυρισμός αυτός είναι από μόνος του μία τρανή επιβεβαίωση της νοοτροπίας του κομματισμού και της αναξιοκρατίας. Στηρίζεται στην λογική ότι κάθε κυβέρνηση θα πρέπει να αλλάξει όλα τα στελέχη που τοποθετούνται με πολιτική επιλογή για να τοποθετήσει "τα δικά της παιδιά" για να "εφαρμόσει την πολιτική της".

Το πλέον ίσως ενθαρρυντικό είναι ότι η "καθυστέρηση" αυτή απέδειξε κάτι που μέχρι τότε ήταν άγνωστο. Ότι η λογική πως τα στελέχη που είχαν τοποθετηθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση θα σαμποτάρουν το έργο της νέας κυβέρνησης και πρέπει να αντικατασταθούν άμεσα είναι, σε μεγάλο βαθμό, λανθασμένη και αδικεί πολλά από τα πρόσωπα που καταλαμβάνουν θέσεις πολιτικής ευθύνης. Η εμπειρία έδειξε ότι πολλοί από αυτούς που έμειναν στις θέσεις τους για σημαντικό χρονικό διάστημα και είχαν τοποθετηθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση, εξακολουθούσαν να εκτελούν τα καθήκοντά τους με την ίδια προσπάθεια, ανάλογα βέβαια με τις ικανότητές τους και τα προσόντα τους. Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο σήμερα, αφού πολλά από τα στελέχη έχουν επιλεγεί με κριτήρια που διασφαλίζουν την ικανότητά τους να αντεπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους.

Τις σκέψεις αυτές τις καταγράφω ως μια μικρή συνεισφορά στην προσπάθεια που απαιτείται για να αλλάξει η χώρα και όχι ως κριτική προς την κυβέρνηση. Βαθειά ριζωμένες νοοτροπίες και πρακτικές δεν αλλάζουν από την μια μέρα στην άλλη. Θα είναι όμως κρίμα να ξαναγυρίσουμε σε πρακτικές που αποδείχτηκαν αναποτελεσματικές. Ελπίζω ότι τα κόμματα που απαρτίζουν την κυβέρνηση θα επενεξετάσουν την προσέγγισή τους στο θέμα αυτό και δεν θα αρκεστούν σε απλή κατανομή θέσεων με ποσόστωση (όπως φαίνεται ότι συνέβη με τις επιλογές των μελών του υπουργικού συμβουλίου).

ΥΓ. Ενδιαφέρον έχει και η αντιμετώπιση του θέματος το 2009 και σήμερα. Το 2009 κάθε επιλογή περνούσε από ενδελεχή έρευνα
στα ΜΜΕ και υπήρχε έντονη κριτική σε κάθε υποψία "μεροληπτικής" επιλογής. Υπερβολική κριτική που, παραδόξως, οφειλόταν στην διαφάνεια που η νέα διαδικασία καθιέρωνε, δεδομένου του τι γινόταν παλαιότερα. Σήμερα, ελάχιστοι ασχολούνται με την ουσία και οι αμιγώς κομματικές επιλογές που προωθούνται με πλήρη μυστικοπάθεια θεωρούνται απόλυτα φυσιολογικές και δικαιολογημένες. Οι παράξενες παρενέργειες της διαφάνειας...