Η Φιλανθρωπία η Φοροδιαφυγή και η Δημοκρατία

Tweet

Με ενδιαφέρον διάβασα πρόσφατα (6/1) άρθρο στον Guardian για τον Bill Gates, τις φιλανθρωπικές δωρεές του και την φοροδιαφυγή του. Το ερώτημα στον τίτλο είναι αν η φιλανθρωπία είναι υποκριτική.

Το άρθρο κάνει αναφορά στο γεγονός ότι ο Gates είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου και μάλιστα ότι αύξησε τον πλούτο του το 2013 κατά 9,6 δισ. λίρες (περίπου 11,626 δισ. Ευρώ), με συνολική περιουσία 48 δισ. λίρες (περίπου 58,13 δισ. Ευρώ).

Ταυτόχρονα κάνει αναφορά στην μεγάλη φοροδιαφυγή της Microsoft (όπως και των άλλων μεγάλων εταιρειών, π.χ. Google, Facebook, Amazon) με την αξιοποίηση των παραθύρων που δίνουν οι νομοθεσίες για την φορολογία.

Στο άρθρο καταγράφονται μια σειρά από ενδιαφέροντα στοιχεία:

- η Microsoft κάνει φοροδιαφυγή που είναι ισοδύναμη με το 3% του παγκόσμιου προϋπολογισμού οικονομικής βοήθειας (global aid budget).

-τα τελευταία 60 χρόνια οι φόροι που συγκεντρώνονται στην Αμερική από εταιρικό φόρο εισοδήματος (corporate income tax) έχει πέσει από 32,1% στο 8,9% του συνόλου των φόρων, με αποτέλεσμα οι υπόλοιποι φορολογούμενοι να πληρώνουν περισσότερο.

-στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η φυγή κεφαλαίων είναι δέκα φορές μεγαλύτερη από την ενίσχυση που λαμβάνουν οι φτωχές χώρες.

Πιο πρόσφατη περίπτωση φοροδιαφυγής απο φιλάνθρωπο και των (μη) συνεπειών της είναι αυτή του Ty Warner, ο οποίος καταδικάστηκε σε δύο χρόνια φυλάκισης με αναστολή αφού κρίθηκε ένοχος για φοροδιαφυγή με την απόκρυψη περιουσίας σε ελβετική τράπεζα. Θα υποχρεωθεί επίσης να καταβάλει  πρόστιμο $53 εκ. (ποσόν σχετικά μικρό σε σχέση με την περιουσία του που υπολογίζεται σε $1,7δις) και να πληρώσει $27εκ. για φόρους και τόκους. Ο Warner - σε αντίθεση με άλλους Αμερικανούς που διώχθηκαν για φοροδιαφυγή - απέφυγε την φυλάκιση, γιατί ο δικαστής στο  Σικάγο έλαβε υπόψη του τις μεγάλες δωρεές που είχε κάνει σε σχολεία, πάρκα, ασθενείς και  υπαλλήλους του. Πολλοί από αυτούς που είχαν ευεργετηθεί από τον Warner ζήτησαν επιείκεια από το δικαστήριο για τους λόγους αυτούς. Όπως παρατήρησε ο συνήγορος της πολιτικής αγωγής, η άρνηση του δικαστή να στείλει τον Warner στην φυλακή κατέστησε την φοροδιαφυγή κάτι λίγο παραπάνω από μια κακή επένδυση.

Οι παραπάνω είναι δύο ενδεικτικές μόνο από πολλές παρόμοιες περιπτώσεις.

Τα ερωτήματα που προκαλούν τα άρθρα αυτά είναι πολλά και ποικίλα. Εύκολα θα μπορούσε κανείς να οδηγηθεί στην άποψη ότι κάτι πρέπει να κάνουν οι χώρες για να περιορίσουν την φοροδιαφυγή, να περιορίσουν τα κέρδη του Bill Gates, του Warner και όσων άλλων έχουν υπερβολικά κέρδη, μερικά εκ των οποίων διοχετεύουν σε φιλανθρωπίες. Νομίζω όμως ότι οι προσεγγίσεις αυτές είναι απλουστευτικές, ενώ το βασικό πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο και χρειάζεται να το δει κανείς από την αρχή. Κατ’ αρχήν μερικές διαπιστώσεις:

α)   Με την φοροδιαφυγή συμβαίνει ό,τι και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, όπου η νομοθεσία προσπαθεί να προστατεύσει το κοινωνικό σύνολο (ηλεκτρονικό έγκλημα κ.λ.π.). Και εδώ, αυτοί που βρίσκουν τρόπους να αποφεύγουν την γενική εφαρμογή του νόμου είναι ένα βήμα μπροστά από τον νόμο. Σε μεγάλο βαθμό, φαίνεται ότι η φοροδιαφυγή του Bill Gates και άλλων είναι νόμιμη, με χρήση των κατάλληλων νομικών παραθύρων. Το ερώτημα είναι αν είναι και ηθική η αξιοποίηση μέρους των κερδών που αποκομίζουν μέσω αυτής σε φιλανθρωπίες και αν αυτό χρειάζεται να αντιμετωπισθεί.

β)   Ο Bill Gates και άλλοι φιλάνθρωποι ισχυρίζονται ότι με τα χρήματα που διαθέτουν κάνουν πολύ μεγαλύτερο καλό στο κοινωνικό σύνολο (π.χ. στην εκπαίδευση, την υγεία κτλ) από ό,τι αν το κράτος θα είχε τα χρήματα αυτά και τα αξιοποιούσε αυτό το ίδιο. Αυτό συμβαίνει, κατά τον ισχυρισμό τους, γιατί οι ίδιοι και οι δομές που διαμορφώνουν (π.χ. Bill & Melinda Gates Foundation) είναι πολύ πιο αποτελεσματικές από ό,τι οι κρατικές δομές.

γ)    Όσοι διαφωνούν με τις πρακτικές αυτές ισχυρίζονται ότι το κράτος με τις δομές του είναι πολύ καταλληλότερο για να αξιολογήσει τις ανάγκες των πολιτών και να διαθέσει τα χρήματα που συγκεντρώνει από τους φόρους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

δ) Υπάρχει και το ευρύτερο ζήτημα αμφισβήτησης της εξουσίας του κράτους και της ίδιας της Δημοκρατίας. Γιατί αν κάποιος θεωρεί ότι ο ίδιος πρέπει να διαχειρίζεται μέσω φιλανθρωπιών, το πού θα πηγαίνουν τα χρήματα που συγκέντρωσε από φοροδιαφυγή–και μάλιστα με φοροαπαλλαγή- που αλλιώς θα πήγαιναν σε φόρους, όχι μόνο αμφισβητεί ευθέως τον ρόλο του κράτους στην παροχή υπηρεσιών πρός τους πολίτες, αλλά και παρακάμπτει την δημοκρατική διαδικασία: η απόφαση του πώς διατίθενται οι φόροι λαμβάνεται από σώματα που αντλούν την νομιμοποίησή τους εκλογικά (εμμέσως δηλαδή είναι οι ίδιοι οι πολίτες που με την ψήφο τους εγκρίνουν τις προτεραιότητες για την αξιοποίηση των φόρων).

ε)    Οι φιλάνθρωποι αυτοί με τις τεράστιες περιουσίες είναι τόσο ισχυροί που μπορούν να συνδυάζουν τις οικονομικές τους δραστηριότητες με τις όποιες αποκλίσεις έχουν, με την καλή συνεργασία με τις κυβερνήσεις διαφόρων χωρών, ώστε να εξακολουθούν να κάνουν αυτό το οποίο κάνουν, τόσο στις επιχειρήσεις, όσο και στην φιλανθρωπία.

Το ερώτημα που τίθεται είναι ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος να αντιμετωπισθεί το υπαρκτό αυτό πρόβλημα.

-Έχουν τα κράτη την δυνατότητα να συγκεντρώσουν τους πραγματικούς φόρους που οι ισχυροί αυτοί οικονομικοί παράγοντες θα έπρεπε να πληρώνουν;

-Μπορεί το κράτος να επιλέξει καλύτερα στόχους στους οποίους θα μπορούσαν να επενδύουν οι φιλάνθρωποι αυτοί; Μπορεί έστω το κράτος να διαμορφώσει τις προτεραιότητες και τους μετρήσιμους στόχους, και να επιτρέψει στους μεγιστάνες το micromanagement αφού αυτοί ισχυρίζονται ότι το κράτος αποτυγχάνει να διαχειρισθεί σωστά τα κονδύλια που τους προσφέρει;

-Αν επεκτείνουμε στο έπακρον την προηγούμενη σκέψη, πού οδηγούμεθα; Μήπως σε μία κατάσταση όπου το κράτος μόνο θέτει στόχους και προτεραιότητες, και κάνει subcontracting την διοίκηση και διαχείριση σε ιδιώτες; Μία ενδιαφέρουσα ιδέα ή ένας ολισθηρός δρόμος;

Όλα τα παραπάνω σχετίζονται με έναν ουσιαστικό προβληματισμό: την λειτουργία της δημοκρατίας στην σημερινή εποχή και πόσο αποτελεσματική είναι αυτή. Όταν η εξουσία διαπλέκεται με το χρήμα (όπως η παραπάνω συζήτηση δείχνει), και το 1% των πολιτών έχει το 95% του πλούτου, πρέπει να είμαστε ρεαλιστές και να καταλάβουμε ότι η δημοκρατία –όπως ορίσθηκε πριν 2,5 χιλ. χρόνια- καταρρέει. Και αυτό χρειάζεται μια ρεαλιστική αντιμετώπιση.